Wapens, democratie en oorlog in Nepal
Een jaar na de ‘Nepalcrisis’ is het land uit ons vizier verdwenen. De ene minister nam ontslag, de andere bleef zijn beslissing verdedigen en de rest oefende zich in struisvogelpolitiek. Een verkiezing en een regionalisering van de wapenwet verder is Louis Michel er in geslaagd de kwestie Nepal achter zich te laten. Deze typisch Belgische afwikkeling van het verhaal doet ons vergeten wat er uiteindelijk van de wapens en Nepal geworden is. Nick Meynen bezocht het land en verschaft ons tekst en uitleg.
Het voorbije jaar veranderde Nepal van een prille democratie met een verkozen parlement naar een dictatuur onder leiding van de koning. In dit proces is de zoektocht naar oorzaken en schuldigen lang en moeilijk. Naast de rol van binnenlandse actoren kan men zich ook afvragen in welke mate ook buitenlandse krachten medeverantwoordelijk zijn voor de huidige machtsovername door de koning en de hervatting van de burgeroorlog. Speelde België, naast landen als de VS en India, ook een rol in dit verval van de democratie? Om het antwoord op deze vragen te achterhalen moeten we eerst een stap terug doen, naar de geboorte van een Nepalese democratie tijdens de revolutie van 1990. Interne ontwikkelingen in de jaren ‘90 In 1990 wordt Nepal na een reeks van volksopstanden(1) (Jana Andolan) volgens de grondwet een constitutionele monarchie. Het koningshuis, dat al sinds eeuwen de lakens in Nepal uitdeelt, legt zich wel neer bij een compromis maar blijft hierbij een zekere macht uitoefenen. De koning behoudt bijvoorbeeld het leiderschap over het leger en het recht om het parlement tijdelijk te ontbinden in noodsituaties. Na de verkiezingen van 1991 en enkele jaren stabiliteit passeren er sinds 1994 meer regeringen dan er lentes voorbijgaan. Naast corruptieschandalen en economische problemen waren de partijen, in hun strijd om de democratie, vooral zichzelf vergeten te democratiseren. In 1996 verklaren de leiders van de verboden partij CPN-Maoïst(2) in naam van de laagste kasten de oorlog aan de toenmalige regering en het koningshuis. De hoop op beterschap die bij deze kasten in de loop van de revolutie van 1990 was ontstaan sloeg snel om in frustratie. De verschillende kloven in de maatschappij, tussen de kasten, tussen Kathmandu en het platteland en tussen landbezitters en landlozen, was enkel toegenomen. Op het platteland bij de lage kaste boeren en in de steden bij de geschoolde maar werkloze middenklasse vinden de strijders van de CPN-Maoïst snel steun. Zowel het leger als de Maoïsten schenden meermaals essentiële mensenrechten waarbij verkrachtingen, ontvoeringen en het vermoorden van onschuldige burgers meermaals door organisaties als Amnesty International aangetoond zijn. De opeenvolgende regeringen slagen er niet in ook maar iets te ondernemen dat naar een vreedzame oplossing van het conflict zou kunnen leiden. Hervormingen die iets aan de aangekaarte maatschappelijke problemen zouden doen komen er al evenmin. Alsof het land nog niet genoeg leed kent gaat er op 1 juli 2001 een schokgolf door Nepal en ver daar buiten. Niet omdat de aarde beeft, wel omdat het bijna voltallige Nepalese koningshuis vermoord wordt. Een kroonprins die van zijn ouders niet met zijn geliefde mocht trouwen zou uit woede in het rond zijn beginnen schieten, waarbij hij nadien ook zelfmoord pleegde. De geliefde koning Birendra wordt hierdoor vervangen door de veel minder populaire Gyanendra. Waar Birendra zich na twintig jaren van absolute monarchie had kunnen neerleggen bij de constitutionele monarchie blijkt al snel dat zijn opvolger hogere ambities heeft. Met het leger aan zijn kant ontslaat de koning op 4 oktober 2002 de voltallige regering. In deze periode is de beslissing van de Belgische wapenlevering al gevallen maar zijn de wapens nog niet geleverd. Hij stelt zelf een nieuwe regering samen onder leiding van Chand. De nieuwe bewindsploeg bestaat voornamelijk uit oudgedienden van de periode vóór 1990, toen elke politieker nog in dienst van de koning stond. Sindsdien heeft de koning bijna het volledige land tegen zich. Om een teken van goede wil te tonen worden er op 29 januari 2003 plotseling vredesgesprekken opgestart. Het geweld komt tijdelijk tot een einde en men komt een zekere gedragscode overeen die echte gesprekken moeten mogelijk maken. In die echte gesprekken tonen de Maoïsten veel meer inzet en zwakken ze hun eisen af: van het uitroepen van een republiek naar het schrijven van een nieuwe grondwet en het vormen van een regering van alle partijen, iets wat vrij dicht bij het standpunt van de grote politieke partijen komt. De Chand regering blijft echter weigeren inhoudelijk iets toe te geven en mede onder druk van de betogende politieke partijen komt de regering ten val. Dan volgt er een cruciaal moment in de geschiedenis van Nepal. De vijf grootste politieke partijen van het land, die op straat staan sinds 4 oktober 2002 en die samen 190 van de 205 zetels uit het oude parlement vertegenwoordigen, stellen samen een nieuwe premier voor. Madhav Nepal, leider van de grootste centrumlinkse partij in het land, is niet alleen een consensusfiguur bij deze partijen, hij is ook populair bij het volk en de Maoïsten onderhandelen liever met hem dan met Chand. Hij is een voorstander van nieuwe verkiezingen, wil in overleg met alle partijen en de Maoïsten aan een nieuwe, meer democratische grondwet werken en hij zou de ideale figuur zijn om het aanslepende conflict eindelijk vreedzaam te beëindigen. Net als de Maoïsten wil hij de controle over het leger onder de bevoegdheid van het parlement brengen. Dit is het moment waarop men met spanning afwacht wat de koning zal doen. Indien hij Madhav Nepal zou aanvaarden als premier zou de democratie in ere hersteld worden, zou er snel vooruitgang komen in de vredesgesprekken en zou het land terug tot rust komen. In zijn nadeel spreekt dat zijn partij officieel nog communistisch heet te zijn, hoewel dit in de praktijk al sinds 1990 niet meer blijkt uit hun politieke discours. Het lijkt er sterk op dat de VS tegen elke prijs wilden vermijden dat een zogenaamd communistisch figuur premier zou worden in Nepal. Hoe dicht de VS bij de koning staan zal later nog aangetoond worden. Feit is dat de koning tot grote verbazing van velen de oudgediende Thapa als nieuwe premier uitkiest. Thapa is een 75-jarige oudgediende die al vier maal premier was in de periode vóórdat de democratie in 1990 met een revolutie werd afgedwongen. Zijn familie is nauw verweven met het koningshuis en controleert zowel het leger als de politie. Het is voor de meeste waarnemers dan ook duidelijk dat de koning nu definitief de macht naar zich toe heeft getrokken. Sindsdien zijn de straatprotesten van de democratische partijen terug toegenomen, is er geen sprake meer van verkiezingen en hebben de Maoïsten hun oorlog hervat. Aangezien er op 4 april, zes maanden na de coup van de koning, nog geen verkiezingen waren en er zelfs nog steeds geen in het vooruitzicht staan, is men het er momenteel over eens dat er een ongrondwettelijke regering aan de macht is. Deze regering wordt gesteund door een elitegroep rond het koningshuis die samen met de strijdkrachten de democratie naar de geschiedenisboeken verwezen heeft. De intenties van de huidige machtshebbers met betrekking tot de democratie werden wel heel duidelijk toen het ministerie van Defensie op 26 september 2003 voorstelde om het geld dat nodig is om eventuele verkiezingen te organiseren (22 miljoen euro), over te hevelen naar een versterking van het leger(3) . Het laatste achterpoortje naar de democratie werd volledig dichtgeslagen. De rol van de VS bij het mislukken van de onderhandelingen Tot hier toe werd enkel de rol van de politieke partijen, de maoïsten en de koning besproken, maar welke rol speelde de buitenwereld ondertussen op deze toch wel negatieve ontwikkelingen? India speelt al eeuwen een rol in de politieke gebeurtenissen in Nepal. Als vijand van grote broer China wil men vooral vermijden dat de Chinese invloed in Nepal te groot zou worden. Koning Gyanendra, een hindu koning, zal hierbij hun belangen beter verdedigen dan een rebellenbeweging met een maoïstische ideologie. Waar de steun meer dan tien jaar geleden nog naar de grote politieke partijen ging tijdens de revolutie tegen de koning, is dit nu veel minder het geval. Waar India tien jaar geleden het democratische aspect van de revolutie nog als reden voor deze steun gaf, steunt men nu een dictator die de democratie terug naar af voert. De VS trekken al van voor de aanstelling van Gyanendra op 4 juli 2001 de kaart van het koningshuis. Ze waren het eerste land om Gyanendra te feliciteren met zijn aantreden. Er zijn nooit bewijzen voor gevonden dat de CIA betrokken was bij het koningsdrama maar vele Nepalezen zagen er - mede door de maoïstische propaganda - een complot in om Gyanendra aan de macht te brengen. Dat Gyanendra al veel langer goede banden met de CIA heeft is algemeen geweten. Regelmatig heeft men al VS-adviseurs zijn paleis zien binnengaan. Sinds 11 september 2001 kwam daar dan nog eens bij dat de VS hun welbekende “War on Terrorism” voeren. Dat dit enkel een dekmantel is om andere geopolitieke doeleinden na te streven is ondertussen al wel geweten. Welke geopolitieke doelen de VS in Nepal hebben is daarom nog niet duidelijk en vraagt naar een verder onderzoek. Duidelijk is wel dat de “War on Terrorism” de vlag is die de lading moet dekken. De militaire uitgaven van de VS voor Nepal, buurland van China, zijn sterk gestegen. In 2002 schenken de VS voor 12 miljoen $ aan militaire uitrusting voor Nepal(4) . Voor 2003 komt daar nog eens 13 miljoen $ voor het Nepalese leger bij(5) . Daarnaast kwamen er 49 militaire adviseurs uit de VS om de Nepalese strijdkrachten beter op te leiden. Op 25 april 2003 tekenen de VS en Nepal een “Antiterrorism Assistance” akkoord dat bedoeld is om verdere militaire investeringen van de VS naar Nepal te legitimeren(6) . Naast de verhoging van de militaire uitgaven zijn er ook andere aanwijzingen. In de zeven jaren sinds het conflict in 1996 begon werden de maoïsten door de VS nooit als terroristen omschreven. De Nepalese regering is deze term beginnen gebruiken vanaf 2001, het jaar waarin het leger voor het eerst werd ingezet. Zelfs toen de maoïsten hun grootste aanslagen met honderden doden pleegden in de loop van 2002, werden ze door de VS nog niet op de lijst van terreurorganisaties gezet. Het is dan ook verbazingwekkend dat de VS vijf dagen na de ondertekening van het Antiterrorisme akkoord en in volle vredesonderhandelingen, de maoïsten voor het eerst opnemen in hun zwarte lijst van terreurorganisaties(7) . Om tot een vredesakkoord te kunnen komen is de eerste taak van de strijdende partijen om, los van de wreedheden door beiden begaan, elkaars motieven en ideeën te respecteren. Vandaar dat een van de eerste afspraken tussen regering en maoïsten de afschaffing van de term terrorist was, in ruil voor een stopzetting van de aanslagen. In feite betekende deze erkenning erg veel omdat het wil zeggen dat hoewel de maoïsten talrijke misdaden en mensenrechtenschendingen begaan, ze ook een politiek doel hebben en ook constructief willen meewerken op het politieke landschap. Door de term terrorist te laten vallen erkent de regering dat de maoïsten een volwaardige gesprekspartner zijn, wat een eerste stap is om een onderhandelde uitkomst van het conflict te bekomen. Door net dan de maoïsten terug terroristen te noemen voorkomen de VS bewust dat er op een vredevolle manier aan een compromis wordt gewerkt. De bekendmaking zorgde voor een impasse in de gesprekken. Het is toch erg vreemd dat de VS op een moment dat een vreedzame oplossing nabij kwam plots een antiterrorisme akkoord tekenen en de maoïsten prompt voor het eerst als terroristen bestempelen. Maar dit is nog niet alles. De VS waren ook een van de eersten om premier Thapa te feliciteren toen hij aangesteld werd. Nochtans was deze aanstelling een verdere stap weg van de democratie, toch iets waar de VS in hun retoriek belang aan hechten. Het is duidelijk dat de VS liever een dictator die hen goed gezind is aan de macht helpen, dan te zien hoe maoïsten samen met de grote democratische politieke partijen aan een nieuwe grondwet werken. Men gebruikt de Koude Oorlog retoriek van het communistische gevaar samen met de slogans rond terrorisme om op die manier de steun aan het leger van dictator Gyanendra te verantwoorden. De uiteindelijke reden is niet helemaal duidelijk maar het is mogelijk dat de VS een reeks van militair sterke bondgenoten in de regio’s rond China willen opbouwen. Immers, als de theorieën van Huntington gevolgd worden vormt de zogezegde ‘Chinese beschaving’, na de zogezegde ‘moslimbeschaving’, de grootste bedreiging voor de alleenheerschappij van de VS in de wereld(8) . Wat die theorie, die overigens verplichte literatuur is voor alle ambassadeurs van de VS, al gepresteerd heeft betreffende de – in Huntingtons terminologie - ’moslimbeschaving’, is duidelijk(9) . Wat de motieven van de VS ook mogen zijn, feit blijft dat ze medeverantwoordelijk zijn voor de vernietiging van het vredesproces en dat ze een terugkeer naar de democratie op zijn minst sterk tegenwerkten. De VS en landen als India en België (zie verder) zijn niet de enige grote schuldigen, want veel heeft inderdaad te maken met de interne machtsbelangen. Maar men kan zich alleszins afvragen hoe de vredesgesprekken zouden verlopen als er geen buitenlandse supermacht als de VS zou geweest zijn die met de koning een akkoord tekende dat hem militaire ondersteuning belooft tegen alles wat met terrorisme te maken zou hebben. Als men weet dat de voorbije twee jaar al 25 miljoen $ steun gegeven werd en de koning nog steeds het hoofd van het leger is, kan men zich toch afvragen of de koning geen persoonlijke belangen heeft bij het in stand houden van een conflict. In het huidige internationale klimaat is het voor dictators als Gyanendra dus persoonlijk erg financieel interessant om een opstand die door een groot deel van de bevolking gedragen wordt, af te schilderen als terrorisme. Gevolgen van de Belgische wapenleveringen België heeft met de levering van de minimi’s ook bijgedragen aan de versterking van het Nepalese leger. De Belgische beweegredenen waren niet van geopolitieke aard zoals bij de VS, maar puur eigen economisch belang. Dit neemt niet weg dat België, in tegenstelling tot andere Europese landen die de levering weigerden, het Nepalese leger serieus versterkt heeft. Een leger dat naast de talrijke onschuldige burgerslachtoffers nu ook de democratie op zijn palmares mag zetten. Een leger dat sinds januari 2001 door een reeks van nieuwe wetten de toelating heeft om mensen neer te schieten die betrokken zijn bij een diefstal, agressie of “any other violent or subversive act” (10) . Los van het feit dat de levering tegen de eigen Belgische wapenwet en tegen de Europese Gedragscode over wapenexport inging, kun je je toch afvragen of er ook zoiets als ethische bezwaren bestaan? Buitenlandse actoren als de VS, India en België zijn misschien geen drijvende krachten achter het democratische verval in Nepal, maar het blijft een feit dat er naast de interne oorzaken ook externe gunstige omstandigheden waren zonder welke de machtsovername van de koning waarschijnlijk nooit had plaats gevonden. De minimi’s worden op dit eigenste moment ingezet tegen een Nepalese bevolking die op geen enkele democratische manier haar ongenoegen nog kan uiten. Zoals reeds vermeld hebben onafhankelijke organisaties zoals Amnesty International en de International Crisis Group aangetoond dat deze wapens ook tegen onschuldige burgers gebruikt worden. Het kan geen kwaad dat politici in België, die meestal denken dat de zaak achter hen ligt, er nog af en toe aan herinnerd worden wat de gevolgen van de wapenlevering nu nog steeds zijn voor het door oorlog verscheurde Nepal. Nick Meynen Nick Meynen (1980) is afgestudeerd als licentiaat in de geografie en geaggregeerde in de aanvullende opleiding ontwikkelingssamenwerking (optie politiek en conflict). In het kader van ontwikkelingssamenwerking heeft hij een scriptie en enkele papers gemaakt over het conflict in Nepal, waarbij hij vijf weken lang interviews is gaan afnemen in Nepal zelf. (1)In de winter en het voorjaar van 1990 groeiden straatprotesten uit tot een volksopstand die men in Nepal de Jana Andolan noemt. (2)Er bestaat ook een andere CPN (UML) die de grote democratische linkse partij in Nepal vormt (3) http://www.nepalnews.com.np/archive/2003/september/arc847.htm 02/10/2033 (4) http://nepalresearch.org/ht_excerpts/2002_10/ht_2002_1009.htm#US%20reduces%20aid%20to%20battle%20Maoists (5) http://www.kantipuronline.com/archive/kpost/2002-12-5/kp_frontpg.htm#US%20to%20continue%20military%20aid (6) http://www.kantipuronline.com/archive/kpost/2003-4-26/kp_frontpg.htm#Nepal-US%20sign%20anti-terror%20aid%20agreement (7) http://nepalresearch.org/ht_excerpts/2003_05/ht_2003_0506.htm#US%20ready%20to%20withdraw%20terrorist%20tag%20from%20Maoists:%20Ambassador (8) Zie ook het interview met professor Yvan vanden Berghe in ons nummer 219 (maart-april 2003), waarin de angst van de VS voor China scherp tot uiting komt, nvdr (9) De termen “Chinese beschaving” en “moslimbeschaving” zijn een vertaling van de “civilizations” waar Huntington het over heeft, maar het definiëren van zulke ‘beschavingen’ is hetzelfde als zeggen dat de katholieken in Ethiopië, Brazilië en Ierland tot een zelfde beschaving zouden horen. (10) Amnesty International, Nepal: Human rights and security. London, Amnesty International, 14 februari 2001
Een jaar na de ‘Nepalcrisis’ is het land uit ons vizier verdwenen. De ene minister nam ontslag, de andere bleef zijn beslissing verdedigen en de rest oefende zich in struisvogelpolitiek. Een verkiezing en een regionalisering van de wapenwet verder is Louis Michel er in geslaagd de kwestie Nepal achter zich te laten. Deze typisch Belgische afwikkeling van het verhaal doet ons vergeten wat er uiteindelijk van de wapens en Nepal geworden is. Nick Meynen bezocht het land en verschaft ons tekst en uitleg.
Het voorbije jaar veranderde Nepal van een prille democratie met een verkozen parlement naar een dictatuur onder leiding van de koning. In dit proces is de zoektocht naar oorzaken en schuldigen lang en moeilijk. Naast de rol van binnenlandse actoren kan men zich ook afvragen in welke mate ook buitenlandse krachten medeverantwoordelijk zijn voor de huidige machtsovername door de koning en de hervatting van de burgeroorlog. Speelde België, naast landen als de VS en India, ook een rol in dit verval van de democratie? Om het antwoord op deze vragen te achterhalen moeten we eerst een stap terug doen, naar de geboorte van een Nepalese democratie tijdens de revolutie van 1990. Interne ontwikkelingen in de jaren ‘90 In 1990 wordt Nepal na een reeks van volksopstanden(1) (Jana Andolan) volgens de grondwet een constitutionele monarchie. Het koningshuis, dat al sinds eeuwen de lakens in Nepal uitdeelt, legt zich wel neer bij een compromis maar blijft hierbij een zekere macht uitoefenen. De koning behoudt bijvoorbeeld het leiderschap over het leger en het recht om het parlement tijdelijk te ontbinden in noodsituaties. Na de verkiezingen van 1991 en enkele jaren stabiliteit passeren er sinds 1994 meer regeringen dan er lentes voorbijgaan. Naast corruptieschandalen en economische problemen waren de partijen, in hun strijd om de democratie, vooral zichzelf vergeten te democratiseren. In 1996 verklaren de leiders van de verboden partij CPN-Maoïst(2) in naam van de laagste kasten de oorlog aan de toenmalige regering en het koningshuis. De hoop op beterschap die bij deze kasten in de loop van de revolutie van 1990 was ontstaan sloeg snel om in frustratie. De verschillende kloven in de maatschappij, tussen de kasten, tussen Kathmandu en het platteland en tussen landbezitters en landlozen, was enkel toegenomen. Op het platteland bij de lage kaste boeren en in de steden bij de geschoolde maar werkloze middenklasse vinden de strijders van de CPN-Maoïst snel steun. Zowel het leger als de Maoïsten schenden meermaals essentiële mensenrechten waarbij verkrachtingen, ontvoeringen en het vermoorden van onschuldige burgers meermaals door organisaties als Amnesty International aangetoond zijn. De opeenvolgende regeringen slagen er niet in ook maar iets te ondernemen dat naar een vreedzame oplossing van het conflict zou kunnen leiden. Hervormingen die iets aan de aangekaarte maatschappelijke problemen zouden doen komen er al evenmin. Alsof het land nog niet genoeg leed kent gaat er op 1 juli 2001 een schokgolf door Nepal en ver daar buiten. Niet omdat de aarde beeft, wel omdat het bijna voltallige Nepalese koningshuis vermoord wordt. Een kroonprins die van zijn ouders niet met zijn geliefde mocht trouwen zou uit woede in het rond zijn beginnen schieten, waarbij hij nadien ook zelfmoord pleegde. De geliefde koning Birendra wordt hierdoor vervangen door de veel minder populaire Gyanendra. Waar Birendra zich na twintig jaren van absolute monarchie had kunnen neerleggen bij de constitutionele monarchie blijkt al snel dat zijn opvolger hogere ambities heeft. Met het leger aan zijn kant ontslaat de koning op 4 oktober 2002 de voltallige regering. In deze periode is de beslissing van de Belgische wapenlevering al gevallen maar zijn de wapens nog niet geleverd. Hij stelt zelf een nieuwe regering samen onder leiding van Chand. De nieuwe bewindsploeg bestaat voornamelijk uit oudgedienden van de periode vóór 1990, toen elke politieker nog in dienst van de koning stond. Sindsdien heeft de koning bijna het volledige land tegen zich. Om een teken van goede wil te tonen worden er op 29 januari 2003 plotseling vredesgesprekken opgestart. Het geweld komt tijdelijk tot een einde en men komt een zekere gedragscode overeen die echte gesprekken moeten mogelijk maken. In die echte gesprekken tonen de Maoïsten veel meer inzet en zwakken ze hun eisen af: van het uitroepen van een republiek naar het schrijven van een nieuwe grondwet en het vormen van een regering van alle partijen, iets wat vrij dicht bij het standpunt van de grote politieke partijen komt. De Chand regering blijft echter weigeren inhoudelijk iets toe te geven en mede onder druk van de betogende politieke partijen komt de regering ten val. Dan volgt er een cruciaal moment in de geschiedenis van Nepal. De vijf grootste politieke partijen van het land, die op straat staan sinds 4 oktober 2002 en die samen 190 van de 205 zetels uit het oude parlement vertegenwoordigen, stellen samen een nieuwe premier voor. Madhav Nepal, leider van de grootste centrumlinkse partij in het land, is niet alleen een consensusfiguur bij deze partijen, hij is ook populair bij het volk en de Maoïsten onderhandelen liever met hem dan met Chand. Hij is een voorstander van nieuwe verkiezingen, wil in overleg met alle partijen en de Maoïsten aan een nieuwe, meer democratische grondwet werken en hij zou de ideale figuur zijn om het aanslepende conflict eindelijk vreedzaam te beëindigen. Net als de Maoïsten wil hij de controle over het leger onder de bevoegdheid van het parlement brengen. Dit is het moment waarop men met spanning afwacht wat de koning zal doen. Indien hij Madhav Nepal zou aanvaarden als premier zou de democratie in ere hersteld worden, zou er snel vooruitgang komen in de vredesgesprekken en zou het land terug tot rust komen. In zijn nadeel spreekt dat zijn partij officieel nog communistisch heet te zijn, hoewel dit in de praktijk al sinds 1990 niet meer blijkt uit hun politieke discours. Het lijkt er sterk op dat de VS tegen elke prijs wilden vermijden dat een zogenaamd communistisch figuur premier zou worden in Nepal. Hoe dicht de VS bij de koning staan zal later nog aangetoond worden. Feit is dat de koning tot grote verbazing van velen de oudgediende Thapa als nieuwe premier uitkiest. Thapa is een 75-jarige oudgediende die al vier maal premier was in de periode vóórdat de democratie in 1990 met een revolutie werd afgedwongen. Zijn familie is nauw verweven met het koningshuis en controleert zowel het leger als de politie. Het is voor de meeste waarnemers dan ook duidelijk dat de koning nu definitief de macht naar zich toe heeft getrokken. Sindsdien zijn de straatprotesten van de democratische partijen terug toegenomen, is er geen sprake meer van verkiezingen en hebben de Maoïsten hun oorlog hervat. Aangezien er op 4 april, zes maanden na de coup van de koning, nog geen verkiezingen waren en er zelfs nog steeds geen in het vooruitzicht staan, is men het er momenteel over eens dat er een ongrondwettelijke regering aan de macht is. Deze regering wordt gesteund door een elitegroep rond het koningshuis die samen met de strijdkrachten de democratie naar de geschiedenisboeken verwezen heeft. De intenties van de huidige machtshebbers met betrekking tot de democratie werden wel heel duidelijk toen het ministerie van Defensie op 26 september 2003 voorstelde om het geld dat nodig is om eventuele verkiezingen te organiseren (22 miljoen euro), over te hevelen naar een versterking van het leger(3) . Het laatste achterpoortje naar de democratie werd volledig dichtgeslagen. De rol van de VS bij het mislukken van de onderhandelingen Tot hier toe werd enkel de rol van de politieke partijen, de maoïsten en de koning besproken, maar welke rol speelde de buitenwereld ondertussen op deze toch wel negatieve ontwikkelingen? India speelt al eeuwen een rol in de politieke gebeurtenissen in Nepal. Als vijand van grote broer China wil men vooral vermijden dat de Chinese invloed in Nepal te groot zou worden. Koning Gyanendra, een hindu koning, zal hierbij hun belangen beter verdedigen dan een rebellenbeweging met een maoïstische ideologie. Waar de steun meer dan tien jaar geleden nog naar de grote politieke partijen ging tijdens de revolutie tegen de koning, is dit nu veel minder het geval. Waar India tien jaar geleden het democratische aspect van de revolutie nog als reden voor deze steun gaf, steunt men nu een dictator die de democratie terug naar af voert. De VS trekken al van voor de aanstelling van Gyanendra op 4 juli 2001 de kaart van het koningshuis. Ze waren het eerste land om Gyanendra te feliciteren met zijn aantreden. Er zijn nooit bewijzen voor gevonden dat de CIA betrokken was bij het koningsdrama maar vele Nepalezen zagen er - mede door de maoïstische propaganda - een complot in om Gyanendra aan de macht te brengen. Dat Gyanendra al veel langer goede banden met de CIA heeft is algemeen geweten. Regelmatig heeft men al VS-adviseurs zijn paleis zien binnengaan. Sinds 11 september 2001 kwam daar dan nog eens bij dat de VS hun welbekende “War on Terrorism” voeren. Dat dit enkel een dekmantel is om andere geopolitieke doeleinden na te streven is ondertussen al wel geweten. Welke geopolitieke doelen de VS in Nepal hebben is daarom nog niet duidelijk en vraagt naar een verder onderzoek. Duidelijk is wel dat de “War on Terrorism” de vlag is die de lading moet dekken. De militaire uitgaven van de VS voor Nepal, buurland van China, zijn sterk gestegen. In 2002 schenken de VS voor 12 miljoen $ aan militaire uitrusting voor Nepal(4) . Voor 2003 komt daar nog eens 13 miljoen $ voor het Nepalese leger bij(5) . Daarnaast kwamen er 49 militaire adviseurs uit de VS om de Nepalese strijdkrachten beter op te leiden. Op 25 april 2003 tekenen de VS en Nepal een “Antiterrorism Assistance” akkoord dat bedoeld is om verdere militaire investeringen van de VS naar Nepal te legitimeren(6) . Naast de verhoging van de militaire uitgaven zijn er ook andere aanwijzingen. In de zeven jaren sinds het conflict in 1996 begon werden de maoïsten door de VS nooit als terroristen omschreven. De Nepalese regering is deze term beginnen gebruiken vanaf 2001, het jaar waarin het leger voor het eerst werd ingezet. Zelfs toen de maoïsten hun grootste aanslagen met honderden doden pleegden in de loop van 2002, werden ze door de VS nog niet op de lijst van terreurorganisaties gezet. Het is dan ook verbazingwekkend dat de VS vijf dagen na de ondertekening van het Antiterrorisme akkoord en in volle vredesonderhandelingen, de maoïsten voor het eerst opnemen in hun zwarte lijst van terreurorganisaties(7) . Om tot een vredesakkoord te kunnen komen is de eerste taak van de strijdende partijen om, los van de wreedheden door beiden begaan, elkaars motieven en ideeën te respecteren. Vandaar dat een van de eerste afspraken tussen regering en maoïsten de afschaffing van de term terrorist was, in ruil voor een stopzetting van de aanslagen. In feite betekende deze erkenning erg veel omdat het wil zeggen dat hoewel de maoïsten talrijke misdaden en mensenrechtenschendingen begaan, ze ook een politiek doel hebben en ook constructief willen meewerken op het politieke landschap. Door de term terrorist te laten vallen erkent de regering dat de maoïsten een volwaardige gesprekspartner zijn, wat een eerste stap is om een onderhandelde uitkomst van het conflict te bekomen. Door net dan de maoïsten terug terroristen te noemen voorkomen de VS bewust dat er op een vredevolle manier aan een compromis wordt gewerkt. De bekendmaking zorgde voor een impasse in de gesprekken. Het is toch erg vreemd dat de VS op een moment dat een vreedzame oplossing nabij kwam plots een antiterrorisme akkoord tekenen en de maoïsten prompt voor het eerst als terroristen bestempelen. Maar dit is nog niet alles. De VS waren ook een van de eersten om premier Thapa te feliciteren toen hij aangesteld werd. Nochtans was deze aanstelling een verdere stap weg van de democratie, toch iets waar de VS in hun retoriek belang aan hechten. Het is duidelijk dat de VS liever een dictator die hen goed gezind is aan de macht helpen, dan te zien hoe maoïsten samen met de grote democratische politieke partijen aan een nieuwe grondwet werken. Men gebruikt de Koude Oorlog retoriek van het communistische gevaar samen met de slogans rond terrorisme om op die manier de steun aan het leger van dictator Gyanendra te verantwoorden. De uiteindelijke reden is niet helemaal duidelijk maar het is mogelijk dat de VS een reeks van militair sterke bondgenoten in de regio’s rond China willen opbouwen. Immers, als de theorieën van Huntington gevolgd worden vormt de zogezegde ‘Chinese beschaving’, na de zogezegde ‘moslimbeschaving’, de grootste bedreiging voor de alleenheerschappij van de VS in de wereld(8) . Wat die theorie, die overigens verplichte literatuur is voor alle ambassadeurs van de VS, al gepresteerd heeft betreffende de – in Huntingtons terminologie - ’moslimbeschaving’, is duidelijk(9) . Wat de motieven van de VS ook mogen zijn, feit blijft dat ze medeverantwoordelijk zijn voor de vernietiging van het vredesproces en dat ze een terugkeer naar de democratie op zijn minst sterk tegenwerkten. De VS en landen als India en België (zie verder) zijn niet de enige grote schuldigen, want veel heeft inderdaad te maken met de interne machtsbelangen. Maar men kan zich alleszins afvragen hoe de vredesgesprekken zouden verlopen als er geen buitenlandse supermacht als de VS zou geweest zijn die met de koning een akkoord tekende dat hem militaire ondersteuning belooft tegen alles wat met terrorisme te maken zou hebben. Als men weet dat de voorbije twee jaar al 25 miljoen $ steun gegeven werd en de koning nog steeds het hoofd van het leger is, kan men zich toch afvragen of de koning geen persoonlijke belangen heeft bij het in stand houden van een conflict. In het huidige internationale klimaat is het voor dictators als Gyanendra dus persoonlijk erg financieel interessant om een opstand die door een groot deel van de bevolking gedragen wordt, af te schilderen als terrorisme. Gevolgen van de Belgische wapenleveringen België heeft met de levering van de minimi’s ook bijgedragen aan de versterking van het Nepalese leger. De Belgische beweegredenen waren niet van geopolitieke aard zoals bij de VS, maar puur eigen economisch belang. Dit neemt niet weg dat België, in tegenstelling tot andere Europese landen die de levering weigerden, het Nepalese leger serieus versterkt heeft. Een leger dat naast de talrijke onschuldige burgerslachtoffers nu ook de democratie op zijn palmares mag zetten. Een leger dat sinds januari 2001 door een reeks van nieuwe wetten de toelating heeft om mensen neer te schieten die betrokken zijn bij een diefstal, agressie of “any other violent or subversive act” (10) . Los van het feit dat de levering tegen de eigen Belgische wapenwet en tegen de Europese Gedragscode over wapenexport inging, kun je je toch afvragen of er ook zoiets als ethische bezwaren bestaan? Buitenlandse actoren als de VS, India en België zijn misschien geen drijvende krachten achter het democratische verval in Nepal, maar het blijft een feit dat er naast de interne oorzaken ook externe gunstige omstandigheden waren zonder welke de machtsovername van de koning waarschijnlijk nooit had plaats gevonden. De minimi’s worden op dit eigenste moment ingezet tegen een Nepalese bevolking die op geen enkele democratische manier haar ongenoegen nog kan uiten. Zoals reeds vermeld hebben onafhankelijke organisaties zoals Amnesty International en de International Crisis Group aangetoond dat deze wapens ook tegen onschuldige burgers gebruikt worden. Het kan geen kwaad dat politici in België, die meestal denken dat de zaak achter hen ligt, er nog af en toe aan herinnerd worden wat de gevolgen van de wapenlevering nu nog steeds zijn voor het door oorlog verscheurde Nepal. Nick Meynen Nick Meynen (1980) is afgestudeerd als licentiaat in de geografie en geaggregeerde in de aanvullende opleiding ontwikkelingssamenwerking (optie politiek en conflict). In het kader van ontwikkelingssamenwerking heeft hij een scriptie en enkele papers gemaakt over het conflict in Nepal, waarbij hij vijf weken lang interviews is gaan afnemen in Nepal zelf. (1)In de winter en het voorjaar van 1990 groeiden straatprotesten uit tot een volksopstand die men in Nepal de Jana Andolan noemt. (2)Er bestaat ook een andere CPN (UML) die de grote democratische linkse partij in Nepal vormt (3) http://www.nepalnews.com.np/archive/2003/september/arc847.htm 02/10/2033 (4) http://nepalresearch.org/ht_excerpts/2002_10/ht_2002_1009.htm#US%20reduces%20aid%20to%20battle%20Maoists (5) http://www.kantipuronline.com/archive/kpost/2002-12-5/kp_frontpg.htm#US%20to%20continue%20military%20aid (6) http://www.kantipuronline.com/archive/kpost/2003-4-26/kp_frontpg.htm#Nepal-US%20sign%20anti-terror%20aid%20agreement (7) http://nepalresearch.org/ht_excerpts/2003_05/ht_2003_0506.htm#US%20ready%20to%20withdraw%20terrorist%20tag%20from%20Maoists:%20Ambassador (8) Zie ook het interview met professor Yvan vanden Berghe in ons nummer 219 (maart-april 2003), waarin de angst van de VS voor China scherp tot uiting komt, nvdr (9) De termen “Chinese beschaving” en “moslimbeschaving” zijn een vertaling van de “civilizations” waar Huntington het over heeft, maar het definiëren van zulke ‘beschavingen’ is hetzelfde als zeggen dat de katholieken in Ethiopië, Brazilië en Ierland tot een zelfde beschaving zouden horen. (10) Amnesty International, Nepal: Human rights and security. London, Amnesty International, 14 februari 2001